...Muntvondsten Woerden

Er zijn in (de omgeving van) Woerden diverse muntvondsten gedaan, o.a. in 1968, 1972, 1988, 2005 en de meest recente in 2019.
Ook uit de tijd dat de Romeinen het Castellum Laurium en de bijbehorende Vicus bevolkten zijn diverse (losse) munten gevonden.

2019

In het (voorjaar) van 2019 is de meest recente schatvondst in Woerden of omgeving gedaan. Het betreft ruim 300 munten uit de periode van de 80-jarige oorlog.

De muntschat is eerst bij Stadsmuseum Woerden aangemeld en vervolgens bij Landschap Erfgoed Utrecht. Later is deze muntschat bij PAN aangemeld, PAN-S-00088.
December 2021: Alle losse munten zijn gefotografeerd en gewogen. Daarnaast zaten er nog veel munten in stapeltjes aan elkaar vastgekoekt, welke alleen te tellen zijn.  
De vinder heeft de exacte vindplaats niet vrijgegeven, maar het zou eventueel ook nog een naast gelegen gemeente kunnen zijn.
Vondst lijkt (vooralsnog) duidelijk samen te hangen met het beleg van Woerden, alle leesbare jaartallen waren vóór 1575. Nog enkele foto's 3, 4 en 5
In december 2022 waren onderstaande munten reeds gevalideerd;

Er zitten een paar opmerkelijke munten tussen, zoals een 5^e Philipsdaalder met het onwaarschijnlijke jaartal 1651;
2x detail
Ook een Pauselijke munt van Pius IV uit Bologna is opmerkelijk in deze vondst;
2x
Vz: pauselijk wapenschild gedekt met de tiara en de sleutels: PIVS IIII PONT MAX
Kz: halfbeeld van St. Petrus met nimbus en mitra, achter wapenschild: S PETRONIVS DE BONONIA
Opmerking van Dr. Rodolfo Martini (conservator muntkabinet Milaan) 25 sept. 2021: "This is a rare coin : Papal coin of Pius IV, zecca di Bologna, carlino o mezzo bianco (il valore del giulio papale di Roma) Chimienti,
(vertaling: pauselijke munt van Pius IV, munt van Bologna, mopshond of halfwit" (de waarde van de pauselijke giulio van Rome) Chimienti Referenties: Monete di Bologna, p.244, n.355, CNI 17, Muntoni, Monete papali, Pius V, n.71."
Dit wapenschild heeft het bekende wapen met zes bollen/kogel zoals op verschillende monumenten te zien is in Florence. 
Paus Pius IV, geboren als Giovanni Angelo Medici (Milaan, 31 maart 1499 - Rome, 9 december 1565) was paus van 1559 tot aan zijn dood.
Hij kwam uit een eenvoudige familie uit Milaan en was geen dichte familie van de machtige Medici's uit Florence.

2005

In 2005 zijn er munten gevonden in stortgrond.

1988

Schatvondstvermelding 1988 (Numis 1016027).
Vondst van 84 zilveren munten met een tpq van 1670.
Hiervan 53 exemplaren summier beschreven in Numis onder de nummers 1092770 - 1092812 en 1110928 - 1110939.
 

1972

Op 8 juni 1972 is tijdens het bouwrijp maken van een stuk grond in de Voorstraat van Woerden door een dragline een grote platte steen weg getrokken. Onder deze steen kwam een diep gat tevoorschijn dat bij nader inzien een waterput bleek te zijn. Op ongeveer een meter diepte liep een smalle richel, waarop een kruikje stond. Het kruikje, een Jacobakannetje, voelde vrij zwaar aan en omdat men er niets uit kon krijgen heeft men het kapot geslagen. Er kwamen enkele klompen geoxideerd metaal en twee goudkleurige schijfjes uit.
De vondst is vrij snel voor reiniging en determinatie aan het Koninklijk Penningkabinet aangeboden. Daar is de vondst in twee gedeelten gereinigd, namelijk het stuk dat in de hals van de kruik had gezeten en het overige gedeelte. Men deed dit om de ‘sluit datum’ vast te stellen (wat was het jongste jaartal) en om te concluderen dat alle munten tegelijk in de kruik waren gedaan of verdeeld over een wat langer tijdsbestek.
Dat laatste was inderdaad het geval zodat de conclusie kon worden getrokken dat het als ‘spaarpot’ had gediend.
Na reiniging van de aan elkaar geklitte en geoxideerde munten kwamen er 366 zilveren Middeleeuwse munten uit.
Later zijn hier nog drie munten aan toegevoegd die bij het kapot slaan van het kannetje waren los geraakt en die als showmateriaal zijn gebruikt.
De kwaliteit van de munten was over het algemeen vrij redelijk, al was er wel een klein aantal munten wat ingevreten en een aantal waarvan een gedeelte van de rand was afgebrokkeld.
De vondst is beschreven in De Geuzepenning 23 (1973) op pagina 31 en 32 en uitvoerig in het Jaarboek voor Munt- Penningkunde, 58/59 (1971-1972) pagina 167-172.

In de vondst bleken maar heel weinig munten te zitten welke ouder waren als 20 jaar, het merendeel was zelfs niet ouder als 15 jaar.
De schat is vermoedelijk rond 1425 afgesloten en wel gezien de volgende feiten;
- de jongste stukken zijn enigszins afgesleten Hollandse tuinen van Jan van Beieren, geslagen te Dordrecht tussen 1422 tot 1425
- er zijn geen type Kromstaarten van Vlaanderen, Holland en Brabant aangetroffen welke geslagen zijn in 1427 en 1428. De vroegere typen zijn wel aanwezig.
- de schat bevat één niet Nederlandse munt namelijk een Goudgulden van Keulen geslagen in 1423 of 1424. Dit is tevens de sluitmunt (jongste jaartal) van deze vondst.
Mogelijk is de strijd, die na de dood van Jan van Beieren in januari 1425, om zijn bezit plaats vond tussen Jacoba van Beieren en Philips de Goede, er de oorzaak van geweest dat de munten niet meer tevoorschijn zijn gehaald. Misschien is de eigenaar gesneuveld, we zullen dit nooit te weten komen.

Vlaanderen is duidelijk het meest vertegenwoordigd. Dit is op zich niet zo vreemd omdat Vlaanderen in die tijd nog steeds de toon aangaf en haar munt productie bijzonder groot was.
In 1979 is een deel van deze muntvondst aangeboden in de prijslijst van de Nederlandse MiddenstandsBank (NMB) en in 1981 nog een resterend deel wat in eerste instantie door de bank behouden was voor tentoonstelling doeleinden. Totaal heeft de NMB 292 munten aangeboden in twee prijslijsten van november 1979 en maart 1981.
Het KPK had in een eerder stadium al 12* munten geschonken gekregen en het Museum van Woerden kreeg 58 stukken.
Totaal 362 van de 371 munten. Onbekend is waar de 9 ontbrekende munten zijn.
* De informatie over de verdeling van de munten in NUMIS (voorheen KPK) is helaas summier: “Wij hebben 12 munten uit de vondst in collectie (nos. 7, 9, 10, 11, 16, 18, 20, 25, 32, 34, 38 en 39).”

twee pagina’s uit de NMB foto bijlage maart 1981

901 plak, 902 halve plak, 903 botdrager, 904 halve botdrager, 905-907 braspenning, 908 halve braspenning, 909-920 Kromstaart (dubbele groot), 921-927 Tuin, 928/29 Drielander
 

Braspenning of Dubbele Groot)
	Graafschap LIGNY en St. POL. Philips van Brabant 1415 – 1430. z.j. Revue Numismatique 1890 pagina 78. Vz: PhS:BRAB:COM:LINEI:EA;SCTI:PAVLI. Naast elkaar wapenschild van Brabant / Bourgondië en wapenschild Brabant / Limburg gedekt door helm waarboven lelie(?) Kz: MONET:NOV:DOMITIS:LINEI:DA:SDTI:PAVLI Gevoet kruis, tussen de balken om en om een lelie en klimmende leeuw van Brabant en Limburg. Deze munt is geslagen in Ruminghem (Artois) of in het Brabantse Waelhem, ca 1421-1424. Deze dubbel groot is een navolging (imitatie) van de dubbele groot van Jan IV van Brabant. Philips van Brabant was graaf van Ligny en Saint-Pol (1407 - 1430). Hij is een jongere broer van hertog Jan IV van Brabant, welke van 1418 - 1427 regeerde over Brabant en Limburg. Philips van Brabant heeft, voordat hij zijn broer van 1427 - 1430 opvolgde, in verschillende van zijn bezittingen munten geslagen.
Kromstaart of Dubbele Groot
	Op 6 november 1419 gaf graaf Philips de Goede opdracht tot het slaan van munten conform de munttypen van zijn vermoorde vader Jan zonder Vrees. De dubbele groot kromstaart was één van die munttypen. Het werd in 1416, ten tijde van Jan zonder Vrees, ingevoerd. Philips de Goede liet dit munt type slaan in de perioden 1419-1424 en 1427-1428. Deschamps de Pas XI,35 Boudeau 2260.2) gewicht 2,87gr. | zilver Ø 31mm Uit deze muntvondst heb ik een Kromstaart of Dubbele Groot van Philips de Goede 1419 -1469, aan kunnen kopen (NMB 11-1979 lot 8650).
	VLAANDEREN - Dubbele groot of kromstaart z.j. (ordonnantie 1418), JAN zonder Vrees 1405–1419 Bourgondisch wapen op klimmende leeuw. Kz. lang gevoet kruis, in de hoeken F – L – A – D. Referenties: DdP. 11.31; de M. 231. Naar verluid afkomstig uit de muntvondst Woerden 1972. 2.98 g Zeer fraai +. Schulman veiling 374 lot 502.
	BRABANT - Double gros ou drielander s.d, JEAN IV 1415–1427 Bruxelles. Les écus de Brabant-Bourgogne et de Brabant inclinés dans une polylobe. Kz. croix pattée cantonnée de deux fleurs de lis et deux lions avec double légende. à l'int. ✠ MONETA: FCA': BRVXELLE. Referenties: de W. 446; vdCh. 14.4; de M. 280. Naar verluidt afkomstig uit de muntvondst Woerden 1972. 2.28 g. Zeldzaam Petites griffes, ébreché. Très beau Zeer fraai Schulman veiling 374 lot 477

de twee Gouden exemplaren
	Het Gouden Schild, ook wel Wilhelmusschild genoemd, had bij de uitgifte in 1411 een koers van 40 Groot, maar al na enkele maanden moest deze op 37 Groot gesteld worden. Op de voorzijde de gekroonde graaf zittend frontaal op een Gotische zetel, met zwaard in de rechterhand en zijn linkerhand rustend op een wapenschild van Holland-Beieren: + GVILLELM:DVX.COM.HOLAND:Z:ZEL Op de keerzijde staat een gebloemd kruis binnen een versiering van vier halve bogen met roosjes in de hoeken (een vierpas of quadrilobe)  + XPC:VINCIT:XPC:REGNAT:XPC:IMPERAT De keerzijde tekst luidt voluit: CHRISTUS VINCIT, CHRISTUS REGNAT, CHRISTUS IMPERAT, vertaald Christus overwint, Christus heerst, Christus gebiedt Het goudgehalte is 18 karaat (750/1000). Catalogus: van der Chijs 5,4 | Delmonte 731 | van Gelder 57 | Grolle 19.3.2 | Friedberg 112
	Goudgulden van Aartsbisdom Keulen, Diederik van Meurs 1414 – 1463. Vz: Staande Sint Petrus met grote sleutel en gesloten boek, voor hem het wapenschild van Mörs. Kz: Vierpas met in het midden het wapenschild van het Stift, in de hoeken: boven wapenschild van Trier, rechts Beieren, links Gulik, onder 5 delig rozet. Zonder jaartal. Geslagen in Riel tussen 1419 en 1425

Welke munten uit deze schatvondst zich in het Stadsmuseum bevinden is niet meer te achterhalen. Op 07-03-2020 heb ik navraag gedaan bij Nico Noordergraaf, oud directeur van het Museum over de verdeling van deze muntvondst en het verblijf van het Jacobakannetje en hij vertelde mij, ik citeer; “Alles nog eens overdenkende, kan ik je vertellen dat het Jacobakannetje met munten al in het museum waren voordat ik daar ben aangetreden en dat was in het jaar 1969. M.a.w. de vondst van het Jacokannetje met munten zou inderdaad in 1968 geweest kunnen zijn, maar dat weet ik niet zeker. Wel weet ik dus (zoals vermeld in mijn vorige bericht) dat de vondst uit 1972 daaraan voor een deel is toegevoegd, voor het oog waren het dezelfde soort munten" (AK: deze werkwijze is een gruwel voor de numismaten….).
Het Jacobakannetje bevindt zich in particulier bezit bij de voorzitter van de Numismatische Kring Amsterdam.

1968

Schatvondstvermelding voor Woerden 1968 = Kamerik 1968, (Numis 1016026)
In totaal 183 zilveren munten in potje, TPQ = terminus post quem, oftewel het vroegste tijdstip waarop de vondst verborgen kan zijn, is 1594.
In NUMIS zijn de volgende 40 munten beschreven;

Beschreven in De Geuzenpenning 18 (1968) p. 53 en door Van Gelder JMP (1968) p. 81-82.

Romeinse munten

Door de opgravingen in het centrum van Woerden van 2002 – 2004 is het aantal Romeinse munten uit de stad aanzienlijk toegenomen tot ongeveer 400 exemplaren.
Op basis van de gevonden munten was het mogelijk een uitspraak te doen over de begin datering van het castellum en de bijbehorende vicus.
Bij de opgravingen in 2002 en 2003 zijn in totaal 200 munten naar boven gekomen. De conditie van de gevonden munten was matig, 25% was niet te determineren.
Daarnaast hebben amateur archeologen na afloop van de opgravingen en tijdens de aanleg van de parkeergarage op de locatie nog 149 Romeinse munten verzameld.
Uit oude opgravingen in de jaren 20 van de vorige eeuw zijn 44 Romeinse munten bekend.
De Katholieke Universiteit Nijmegen had uit eerdere opgravingen ook munten gevonden.

Enkele Romeinse munten uit Woerden in Numis;

Onder de Trajaanse munten is één gouden aureus gevonden.
afb. 2x
Vz: buste van Trajanus naar rechts met lauwerkrans, IMP TRAIANO AUG GER DAC PM TR P
Kz: Trajanus staande naar links, hand naar 2 kinderen, COS V PP SPQR OPTIMO PRINC - ALIM ITAL
Een dergelijke aureus vertegenwoordigd een zeer grote waarde en het lijkt waarschijnlijk dat deze munt als een bouwoffer of iets soortgelijks gedeponeerd is.
Deze munt bevind zich in de collectie van het RMO te Leiden, Inventarisnummer: h 1893/5
Afdeling: Nederland Romeinse tijd, Objectnaam: munt ; aureus, Traianus
Materiaal: metaal ; goud
Afmetingen: Diam. 19 mm, gew. 7,06 gr.
Periode: romeins 103-111 n.Chr.
Vindplaats: Nederland, Utrecht, Woerden, Woerden
Verwerving: aankoop 1893 mei
Literatuur: Cat. Holwerda 1908 E.V.135

Er is ook een bijzondere zilveren denarius gevonden.
2x duidelijker exemplaar, niet uit Woerden

Burgeroorlog (68 - 69) / Gaius Julius Vindex (gouverneur + 68)
Vz: Victoria met krans en palmtak op globe , SALVUS GENERIS HVMANI
Kz: SPQR binnen krans
Materiaal: zilver
Afmeting: 18  mm, massa  2,328 gram
Datering:  68
NUMIS 1034352. RIC I (2) 209 nr 077 (vz.) / RIC I (2) 209 nr 072 (kz.); tekst RIC I (2) 209 nr 073a.
Beschrijving: Op voorzijde staat de Romeinse godin van de overwinning Victoria. (Ze staat op een wereldbol en houdt een palmtak en zegekrans in haar handen als teken van vrede die bereikt is op aarde na een overwinning).
Om deze afbeelding staan de letters SALVUS GENERIS HVMANI wat zoiets betekent als ‘de redding van het menselijk ras’.
Op de keerzijde is de corona civica (burgerkroon) afgebeeld. Dit is een krans van eikenbladeren.
Tijdens de Romeinse Republiek en het Romeinse Rijk gold dit eerbewijs als de op één na hoogste militaire onderscheiding welke een burger kon krijgen als hij een medeburger het leven had gered.
In de krans staan de letters SPQR wat staat voor Senatus Populus Que Romanus (de senaat en het volk van Rome).
Deze uitzonderlijke munt is geslagen tussen maart en mei in het jaar 68 na Chr. door Gaius Julius Vindex.
Hij is uit de historie bekend als een opstandeling die keizer Nero (54-68) van de troon wilde stoten. Dat deed hij niet om zelf keizer te kunnen worden, maar om Rome te bevrijden van deze wrede en grillige heerser.
Vindex financierde zijn opstand door zelf munten te slaan om zo loyale troepen te belonen. Op de munt ontbreekt zijn beeltenis want het ging hem om de algemene Romeinse zaak.
De Woerdense munt is zeldzaam en bijzonder. Vermoedelijk is deze in Laurium terecht gekomen doordat ook de in Laurium gelegerde troepen Vindex steunden in zijn poging om Nero af te zetten.
Hun loyaliteit werd beloond en zo vloeide ook in Woerden het door Vindex geslagen geld. Het is een pure toevalstreffer dat deze munt in de Woerdense bodem gevonden is omdat de oplage hiervan aanmerkelijk minder zal zijn geweest als van een munt van bijvoorbeeld keizer Vespasianus of Trajanus welke tijdens hun lange regeerperiode veel meer munten in omloop zullen hebben gebracht.

Loden Zegels
Tijdens de opgravingen in Woerden zijn naast de Romeinse munten ook deze twee loden zegels gevonden.

De zegels (beide put 30, vnr. 1228) vormen, naast de 15 gevonden gewichten, een aanwijzing voor handel.
Zij hebben een ingedrukte rechthoekige verdieping met de letters ' L · D · F ' met punten tussen de letters.
Waarvoor de loodjes hebben gediend, is niet duidelijk maar mogelijk hebben ze iets met verzegelen te maken en zijn het dus een soort zegelloodjes.
Parallellen zijn langs de limes in Nederland en Duitsland (vooralsnog) niet bekend.
Afmetingen: 15 en 20 mm. Massa: 10,4 en 17,4 gram. De loden zegels zijn, net als het merendeel van de gewichten, in de vicus aangetroffen.
Van boven naar beneden is er een gat in het loden plaatje geboord alsof er een dun touwtje doorheen heeft gelopen.
Op de voorzijde zijn drie letters aangebracht. De betekenis van deze letters is onbekend.
Hier kan wel een gissing worden gedaan die echter niet bewijsbaar is.
L zou voor het latijnse woord legio (legioen) kunnen staan; D zou de afkorting van decima (het tiende) kunnen zijn en F zou voor fecit (heeft gemaakt) kunnen staan, zoals wel vaker wordt aangetroffen op met name bodemstempels van terra sigillata.
Als dit voor waar wordt aangenomen zou L.D.F. betekenen: gemaakt door het Tiende Legioen. Deze eenheid huisde tussen 71 en 104 n.Chr. in de castra op het Kops plateau te Nijmegen.

Veel van de bovenstaande gegevens over de Romeinse vondsten heb ik ontleend aan het ArcheoProject Woerden-Hoochwoert, De opgravingen 2002-2004 in het Romeinse castellum Laurium, de vicus en van het schip de ‘Woerden 7’ . Drs Fleur Kemmers heeft de gevonden munten beschreven.
(NUMIS 1034352. RIC I (2) 209 nr 077 (vz.) / RIC I (2) 209 nr 072 (kz.); tekst RIC I (2) 209 nr 073a. Door Kemmers toegeschreven aan Vindex (Heemtijdinghen 45 nr 2 (2009) 42-45). Coret: muntplaats wrs niet Lyon (Lugdunum) (bron: RIC I).)
In 'Woerden - Hoogwoert', ADC Rapport 500 staat nog de volgende aanvulling;
Geen van de gewichten lijkt verder een relatie te hebben met bekende gewichtmaten uit de Romeinse tijd.